پس از 11 سال تبلیغ اسلام توسط آخرین پیامبر خدا و دو سال قبل از هجرت در موسم حج، در «عقبه » ، شش تن یثربی خزرجی به اسلام می گرایند . اینان، که از یهودیان «یثرب » مژده آمدن آیینی نوین را شنوده بودند، با بازگشت به دیار خود، سخن از اسلام را در هر کوی و برزن می گسترانند . و بدین شکل نخستین پیمان «عقبه منی » (بیعت النساء) با گرویدن دوازده تن خزرجی به اسلام و پذیرش اصول آیینی آن، منعقد می شود . رنجیدگی یثربیان از جدال دیرین میان «اوس » و «خزرج » زمینه ای است تا آنان شیفته مضامین کتاب آسمانی حضرت محمد (ص)، «قرآن » ، شوند . تلاش های «مصعب » - مبلغ اسلام در یثرب - و دیگر مسلمانان گفت و گو درباره اسلام را در آن شهر گسترش می دهد .

تا اینکه در سال هجرت، دومین پیمان «عقبه منی » (بیعت الحرب) با اسلام هفتاد و اندی یثربی و تعهد ایشان به دفاع از رسول الله (ص) برگزار می شود که از آن میان، دوازده تن، «نقیب » و نماینده پیامبر (ص) در بین تیره های گوناگون می گردند، از آن پس به فرمان حضرت رسول (ص) مسلمانان مکه به یثرب هجرت می نمایند . شخص رسول خدا (ص) نیز پس از پیش مرگ شدن حضرت علی (ع) در «لیلة المبیت » ، در یکم ربیع الاول، همراه با ابوبکر و یک راهنما، مخفیانه به یثرب (مدینة النبی «ص ») مهاجرت می کند تا بدین سان پلیدترین توطئه مشرکان در قتل شراکتی آن حضرت نافرجام ماند .

پیامبر (ص) مسجدی در «قبا» و نیز مسجدالنبی (ص) - پایگاه مرکزی اسلام - را در «مدینه » بنا می کنند . «اذان » شعار اجتماع مسلمانان می شود. پیمان اخوت (برادری) در میان انصار یثربی و مکیان مهاجر و نیز پیمان دفاعی مشترک با یهودیان منعقد می شود. حضرت علی (ع) نیز به اخوت پیامبر (ص) درمی آیند و بدین شکل پایه های جامعه اسلامی و دولت برآمده از آن گذاشته می شود، و مسلمانان از پایگاه خود در مدینه، سه «سریه » و مانور نظامی پیاپی برگزار می کنند . غزوه «ابواء» با حضور شخص پیامبر (ص) به انعقاد پیمان با خاندان «ضمرة » می انجامد تا در مجموع، آغازی مقتدرانه و صلح جویانه در روند حرکات نظامی مسلمانان ثبت شود .

در سال دوم هجرت تهدید حیات تجاری قریش و پی گیری کاروان ایشان از سوی مسلمانان، ابتدا دو غزوه «بواط » و «ذات العشیرة » را می آفریند و سپس در سپیده دمان هفدهم رمضان به جنگ بزرگ «بدر» پیوند می خورد . در این نبرد نابرابر، مسلمانان به پیروزی چشمگیری بر ابوسفیان و سپاه مکی اش دست می یابند . برای آزادی اسرای مشرک، رسول خدا (ص) به جز وجه نقد، سوادآموزی هر اسیر به ده تن مسلمان را نیز تعیین می کنند . کعبه به جای بیت المقدس، قبله مسلمانان می شود . تحرک نظامی - سیاسی مسلمانان با انجام غزواتی چون بدر الاولی، سویق، کدر و چند سریه، هم چنان ادامه می یابد . یهود «بنی قینقاع » پس از پیمان کشی به خروج مهم خود از یثرب تن در می دهند.

در سال سوم هجرت، بالغ بر ده غزوه و سریه رخ می دهد که قتل برخی از معارضان اسلام را هموار می سازد. در جنگ بزرگ «احد»، تهاجم سنگین مشرکان مکه پس از ناکامی اولیه، به دنبال شبیخونی به عقبه سپاه اسلام، به نفع مکیان تمام می شود و با آشفتگی مسلمانان، تنها علی (ع) و زنی «نسیبه » نام و معدودی دیگر بر حراست از رسول خدا (ص) پایداری می کنند. پس از فروکش کردن جنگ، با وجود داغ کشتگانی چون «حمزه »، عموی پیامبر (ص) و سردار اسلام، مسلمانان با اجرای نمایشی نظامی در «حمراء الاسد»، مکیان در حال بازگشت را می هراسانند و نیز به حاکمیت اسلام در یثرب بقا می بخشند . کشتار فجیع دو گروه تبلیغی در «بئر مئونه » و «رجیع » ، مدینة الرسول (ص) را غمبار می سازد .

در سال چهارم هجرت یهود «بنی نضیر» در پی توطئه قتل رسول خدا (ص) به رویارویی با مسلمانان و سپس به خروج از یثرب تن می سپارند . غزوه «ذات الرقاع » که در نجد درمی گیرد، پس از گریز خصم، به بازگشت پیروزمندانه سپاه اسلام می انجامد. در آن غزوه، نماز «خوف » برپا می شود . غزوه «بدر الوعد» با نیامدن سپاه مکه و تخلف از وعیدی که ابوسفیان در پایان جنگ احد نموده بود اقتدار مسلمانان را آشکارتر می سازد .

پس از این پیروزی ها و قوام گرفتن پایه های حکومت اسلامی، و قدرت گیری بیشتر مسلمانان، در سال پنجم هجرت، غزوه ای در «دومة الجندل»، در نزدیکی دمشق بی وقوع جنگ در واع می شود. در دفع تهاجم سپاه ده هزار نفری «احزاب » مشرک، به پیشنهاد «سلمان » یثرب با حفر خندق محصور می گردد . تلاش در نفوذ به یثرب با ضربت حضرت علی (ع) نافرجام می ماند . «نعیم » با طرح خدعه، میانه احزاب و یهود «بنی قریظه » را بر می آشوبد. سرانجام، با امداد خداوندی سرما و توفانی شدید مهاجمان را وامی دارد تا شبانه دست از حصر بشویند. پس از آن، با عزم رسول الله (ص) در دفع یهودیان پیمان شکن بنی قریظه و با داوری «سعد بن معاذ» اوسی چند صد مرد یهودی کشته می شوند . «بنی المصطلق » که قصد حصر مدینه را داشتند، در غزوه «مریسیع » سخت سرکوب می گردند.

سال ششم هجرت و در ادامه دفع توطئه ها، قریب پانزده اعزام نظامی دیگر به وقوع می پیوندد که گاه بی جنگ به انجام می رسد و گاه همراه با پیکاری خونین . سرفرازی مسلمانان در عموم این مانورها زمینه ساز می شود تا ایشان آهنگ مکه و حج نمایند . اما مکیان ممانعت می نمایند و «عثمان»، فرستاده پیامبر (ص) را بازداشت می کنند از این رو مسلمانان در بیعت «رضوان»، با رسول کریم (ص) همداستان می شوند، اما سرانجام با وقوع صلح «حدیبیه» و توافق بر توقف ده ساله جنگ، قصد عمره می نمایند و به انجام حج در سال پسین دل می سپارند. در مجالی که از این سازش فراهم می آید، پیامبر (ص) از مدینه با ارسال سفیر، پادشاهان ایران، روم، حبشه، یمن، مصر و . . . را به اسلام فرا می خواند .